samenleving
De Nederlandse Vereniging van Journalisten heeft de noodklok geluid over de tarieven voor freelancers in de media-industrie. Het alarm heeft een ironische bijklank. Wanneer andere bedrijven honoraria hanteren die geen enkel recht doen aan de geleverde prestaties, zijn mediaorganisaties er als eerste bij om dat aan de kaak te stellen, maar over de misstand in eigen gelederen zwijgen de meeste organisaties liever. Een publiek dat zich graag hard maakt voor een eerlijke productie van voedsel en kleding moet beseffen dat ook heel wat af te dingen valt op de manier waarop de informatie die ze consumeren tot stand komt.
Maar het betreft veel meer dan een financiële misstand. Talloze freelance journalisten hebben jaren in hun specialistische onderwerpen geïnvesteerd en zijn qua inhoud zwaargewichten. Als zij het vak noodgedwongen verlaten, onderbetaalde opdrachten afwijzen of met veel te weinig middelen aan de slag gaan, verdwijnt cruciale dossierkennis. Het maakt de waakhond van de democratie vatbaarder voor misinformatie, propaganda, spins, frames en valse narratieven. Dat heeft gevolgen voor de hele samenleving. Een slechter geïnformeerde samenleving is immers per definitie een minder democratische samenleving.
Ook de berichtgeving vanuit oorlogszones en crisisgebieden draait voor een belangrijk deel op freelancers. Het is een relatief dure tak van sport en het onderwerp ‘Buitenland’ ligt moeilijk in de markt. De druk op deze journalisten om zich te profileren is groter dan ooit. De verslaggever moet geen bescheiden getuige zijn die zich in dienst van het verhaal stelt, maar een verteller die prominent optreedt. Foto’s van een helm, scherfvest, of boerka zijn selling points geworden om dit prominent optreden te bewijzen. ‘Met gevaar voor eigen leven’ wordt te pas en te onpas als reclame toegevoegd aan de verslaggeving. Wie gewond raakt, mag bij talkshows aanschuiven om van dat wapenfeit kond te doen. Roem & Reuring, in plaats van kennis, als journalistiek criterium.
Het is extra schrijnend tegen de achtergrond van de tragedies die oorlogen en crises zijn. Treurig genoeg is het voor freelancers een heel wat beter verdienmodel om ‘sexy’ onderwerpen te produceren waarmee te scoren valt, dan complexe items te maken die inzicht bieden.
Natuurlijk is het belangrijk dat freelancers leren om hun verhalen aan de man te brengen en dat mediabedrijven zich beraden hoe het publiek te bereiken. Maar de marketinggedachte en het mantra dat de freelancer van zichzelf een merk moet maken zijn doorgeslagen. In alle pogingen om de verkoopcijfers zo veel mogelijk op te krikken, raakt een essentieel principe in de knel: dat journalistiek een maatschappelijke taak heeft en dat die niet luidt: u vraagt en wij draaien.
Het leidt veel te vaak tot een gehypte, ondoordachte berichtgeving, die vooroordelen en clichés over verre oorden eerder bevestigt dan onderzoekt, en het creëert een pseudowerkelijkheid. Het is een journalistiek die te weinig tegengas biedt aan spins, frames en vijandbeelden die door de spelers in conflicten en crises steeds professioneler en met veel mankracht worden aangereikt. Een journalistiek die pas in actie komt als de vlammen uit het dak slaan en die de lange aanloop naar conflicten en crises negeert.
Voorbeelden te over. De meeste media vertrokken rond 2010 uit Irak. „The story was dead”, zo luidde het. De lange aanloop naar de inname van Mosul door IS in 2014 bleef daardoor grotendeels buiten beeld. De berichtgeving over Afghanistan in het kader van de ‘war on terror’ legde jarenlang het accent op de strijd van westerse troepen tegen de Taliban. De samenwerking van westerse militairen met corrupte warlords die minstens evenveel bloed aan hun handen hadden, de cruciale rol van stammen, en de invloed van Pakistan en andere landen in de regio bleven zwaar onderbelicht. Vandaag de dag wordt het nieuws over Syrië gedomineerd door verhalen over IS. De westerse angst voor terreur zet de toon veel vaker dan het gegeven dat ook een heel scala aan andere factoren speelt.
Met zorgvuldigheid, nuance en duiding een blik geven in een wereld die niet ophoudt bij de eigen grenzen: het is in tijden van populisme, giftig nationalisme en internationale spanningen belangrijker dan ooit.
Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 1 juli 2019
