‘Ah hman ta yar te ne do pawya hmar pe – we zullen de waarheid laten zegevieren,' zei Aung San Suu Kyi toen in de vroege avond van 20 juli 1989 haar huisarrest inging. Nog even liep ze mee naar de overvalwagens om de garresteerde jeugdleden van haar partij moed in te spreken. Daarna verdween ze als staatsvijand Nummer Een jarenlang uit beeld in het Birma van de junta.
Ik moet vaak aan die onverzettelijke woorden denken nu de 70 jarige oppositieleidster haar positie als symbool van morele moed heeft geruild voor een carrière als pragmatische politica. Die eerste rol ligt haar duidelijk heel wat beter dan de laatste.
Terecht voelen journalisten haar aan de tand over haar terughoudendheid om het geweld tegen de stateloze Rohingya's en andere moslims te veroordelen, over het uitblijven van een doortimmerd partijprogramma, over een wat vage houding ten aanzien van de etnische minderheden, over ondemocratische besluitvorming in haar partij en nog meer heikele kwesties. Maar de kritiek slaat ook regelmatig door, en de betekenis die haar verzet vanuit de versleten villa aan University Avenue voor miljoenen Birmezen had in die donkerste jaren van de dictatuur, wordt onderschat of zelfs vergeten.
Ironisch genoeg plaatsten talloze media net als Birmezen Suu Kyi voorheen juist op een voetstuk. De machtsstrijd tussen Suu Kyi en de juntaleiders had een verleidelijk The Beauty and the Beast gehalte: een beeldschone opgesloten oppositieleidster die haar kennis aan gerenommeerde internationale instituten opdeed versus wrede wereldvreemde generaals die hun beslissingen vooral op het advies van sterrenwichelaars baseerden. Ik vond dat al die adoratie ook iets treurigs had, alsof Suu Kyi al tijdens haar leven een martelaar was geworden over wie je geen kwaad mocht spreken.
Zelf verafschuwde ze de heiligverklaring. Net als de aanduiding offer trouwens. “Het is geen offer maar een keuze,” snibde ze tegen me met een rug als een bezemsteel en de armen als een strenge schooljuf over elkaar gevouwen toen ik een dramatische wending in haar levensloop ter sprake bracht. Na een kort ziekbed was haar echtgenoot aan kanker overleden. De autoriteiten hadden een visum geweigerd en Suu Kyi wilde haar land niet verlaten omdat ze vreesde dat de junta haar niet terug zou laten keren. Toen hij duizenden kilometers bij haar vandaan zijn laatste adem uitblies, marcheerden in Rangoon de troepen door het People’s Park. Door een ironische speling van het lot was het 27 maart, de Dag van de Strijdkrachten. Suu Kyi hield in haar huis een ceremonie met monniken en plantte rozen ter nagedachtenis aan haar echtgenoot.
Natuurlijk is het besluit om de kans op een laatste afscheid af te wijzen, wel een offer. En talloze Birmezen noemen het ook zo als ze over Suu Kyi vertellen. “Ze is de enige leider die zo veel voor ons over heeft,” hoorde ik de afgelopen 25 jaar keer op keer. Dat besef vormt de essentie van haar populariteit onder een groot deel ven de bevolking. Al zijn er ook genoeg Birmezen die haar vereren als dochter van Aung San, de vermoorde vader des vaderslands of als degene die na de verkiezingen wonderen gaat verrichten.
Na een periode van prille hoop zijn de hervormingen gestagneerd. Volgens de militaire haviken en hun medestanders, is het eindstation van de route naar een 'gedisciplineerde bloeiende democratie' die ze toezegden al bereikt.
De afgelopen maanden maakte ik mee hoe ook de meest kritische van mijn Birmese vrienden, inclusief prominente journalisten, zich daarom weer net als vroeger achter Suu Kyi scharen. Ze beschouwen haar als de beste optie voor democratisering – al weten ze dat die beperkt zal zijn omdat het leger mede dankzij de grondwet die Suu Kyi bovendien van het presidentschap uitsluit, sowieso veel invloed houdt.
De euforie dat de partij van de vrouw die offers voor hen bracht als winnaar uit de bus gaat komen, waart al door het land. Maar het is de vraag of de militairen die waarheid straks ook zullen laten zegevieren. Na 8 november breken cruciale tijden aan.
